Gisterenavond zag ik in het facebookverslag van ‘Inwoners Donkgemeenten overleggen met elkaar’ dat er in de Berlaarse gemeenteraad gesproken is over maatregelen tegen asociaal verkeersgedrag. Ook in Zele kwam dit al aan bod. De politiezone Berlare – Zele zal optreden tegen ‘asociaal gedrag in het verkeer’[1] en komt daarmee tegemoet aan de verwachtingen van een groot deel van de bevolking. Het trok sterk mijn aandacht want voor het eerst lees ik in de plaatselijke pers iets over het etiket ‘asociaal gedrag in het verkeer’. Ik kreeg het warm en koud en voelde vreugde opborrelen. Versta me niet verkeerd: In de rijschool zijn we dag in en dag uit bezig met niet alleen mensen auto’s te leren besturen maar ook met het helpen van jonge bestuurders om zichzelf te besturen. Maar de overheid die een stap zet naar handhaving rond asociaal gedrag in het verkeer, dat is vernieuwend en kan voor mij gezien worden als een heel belangrijke stap.
Ik verklaar me nader. In de criminologie en orthopedagogie wordt er gesproken over deviant gedrag, antisociaal gedrag, grensoverschrijdend gedrag, maatschappelijk niet aanvaardbaar gedrag, … Het laatste woord verraadt de nuance. Ons strafrecht is gebaseerd op wat wij als maatschappij niet aanvaardbaar vinden. Antisociaal (en alle bovenstaande andere termen) gedrag is niet hetzelfde als crimineel delinquent gedrag. Antisociaal gedrag is breder dan enkel het strafrechtelijk strafbaar gesteld gedrag en kan aanzien worden als sociaal schadelijk gedrag. Het omvat gedragingen die ingaan tegen de heersende norm. Dit is dus een ruimer begrip. Maar crimineel gedrag valt wel onder antisociaal gedrag. Criminaliteit is dan ook een politieke beslissing.
Hierbij proberen we de bovenstaande termen niet te etiketteren (denk maar aan delinquent, dief, vandaal, …) om een zo neutraal mogelijk uitspraak te doen. Een inbreuk is immers een overtreding van morele regels binnen een samenleving[2]. Hiermee maken we ons ook bewust dat dit maatschappelijk beïnvloedbaar is en wordt in tijd en ruimte. Vandaar dat ook het strafrecht per land varieert. Hoe minder aanvaardbaar het gedrag in onze maatschappij, hoe hoger de consequenties voor de persoon in kwestie, logisch?
We gaan terug naar het verkeer. In het verkeer spreken we over ‘overtredingen’. Deze worden onderverdeeld in vier categorieën, waarin de eerste de minst gevaarlijke omvat en de vierde of laatste de zwaarste overtredingen omschrijft.[3] De persoon zelf wordt omschreven naar gelang het gedrag dat hij stelt, zoals: snelheidsduivel, dronken bestuurder, … Of als we geen etiket willen plakken op het gedrag: iemand begaat een verkeersovertreding. Dit zegt niet veel over of we dit als maatschappij nu tolereren of niet. Het heeft eerder het kenmerk: als we betalen zijn we ervan af.
Ongepast verkeersgedrag bestempelen als ‘asociaal gedrag’ (niet sociaal) te bestempelen, geeft de boodschap mee: we tolereren dit gedrag niet als maatschappij. Dit is geen politieke beslissing (meer), die eerder opgelegd wordt. De kracht schuilt in de maatschappij die NEEN zegt. Dit is een belangrijke schakel om het verschil te maken op weg naar geen verkeersdoden meer in 2050. Er wordt maatschappelijk nog veel te veel getolereerd inzake verkeersovertredingen. Denk maar aan snelheidsovertredingen. ‘Ik reed MAAR 53 km/u, waar ik 50 km/u mocht’. Alhoewel ik de indruk heb dat de generaties van de nineties en zero’s bezig zijn met het (ver)oordelen van geïntoxiceerde personen door alcohol, medicijnen en/of drugs achter het stuur. Zij zijn immers opgegroeid met onze BOB-campagnes. Dit is natuurlijk maar een gevoel, cijfers hierover zijn er (nog) niet. Alleen de harde cijfers dat 20 tot 29-jarigen de hoogste categorie zijn die het leven laten in het verkeer. Om het in cijfers uit te drukken: 106 dodelijke slachtoffers in 2018[4].
Als we dit opentrekken naar preventie en straf, naar het initiatief van de politiezone Oost-Vlaanderen. Hierbij hebben ze een zogenaamd retributiereglement uitgewerkt. Dit laat toe dat politie sneller auto’s aan de kant kan zetten die zich roekeloos gedragen in het verkeer. De politiezone Oost-Vlaanderen heeft gekozen voor wielklemmen, waardoor het voertuig in kwestie getakeld wordt, om daarna gestald te worden. De kosten zijn voor de gebruiker van het voertuig. Als deze niet betaalt, zal de rekening worden vereffend met de houder van de nummerplaat of de eigenaar.
Er rijzen vragen over interventies zonder tussenkomst van een rechter. Want dit is nu criminologisch gezien een van de belangrijkste pijlers in ons systeem: onze strafketen, waar we de scheiding der machten hebben. Maar kunnen we deze maatregelen als ‘straf’ aanzien? In mijn ogen is dit eerder een preventieve maatregel. Evenzeer zoals het voorbeeld dat de politie zélf een verdachte 24 uur kan aanhouden. Naar het voorbeeld: als een agent de vaststelling doet dat u te veel gedronken heeft achter het stuur, wordt uw rijbewijs toch ook (preventief) voor een aantal uren ingetrokken, om te voorkomen dat de betrokkene onder invloed nog verder zou rijden met een voertuig?
Een andere bedenking die ik bij onze strafketen maak: de lange wachttijden en de gehele papiermolen bij zowel het parket als de (politie)rechtbank. Iedereen doet daar zijn best, daar ben ik rotsvast van overtuigd, maar wordt het niet eens tijd dat er andere en snellere procedures komen? Hardleerse bestuurders worden hier voor voldongen feiten gezet met het aanbrengen van een wielklem. U kan zich niet gedragen in het verkeer? Dan bent u niet bekwaam om een voertuig te besturen. Evenzeer zoals iemand in de gevangenis wordt gestopt of wordt geïnterneerd (de discussie over de overvolle gevangenissen is voor een andere keer) tot aan hun proces. Waarom kan dit dan niet bij een asociale bestuurder? De overheid is aan zijn maatschappij/samenleving verplicht om haar te beschermen.
Als we kijken naar de bijna 50.000 verkeersslachtoffers in 2018 (waarvan 604 met de dood tot gevolg), denk ik dat dit geen slechte maatregel is. Ik hoop hiermee het debat over de straffen die er nu dag ten heden zijn, open te trekken. Denk je echt dat je sommige mensen straft met een boete te geven? Denk je écht dat je sommigen ‘straft’ met hun rijbewijs af te nemen? Je verandert met deze straffen niets aan de kern van het probleem. Denk maar aan een alcoholverslaving. Stel je de vraag even: we steken een aantal personen weg in de gevangenis om ze er nooit meer te laten uitkomen (hiervoor moet ik zelfs geen namen geven, want ze komen zo op in je hoofd). Omdat we vinden dat ze NIET in de maatschappij ooit kunnen functioneren. Waarom kunnen we dit niet in het verkeer? Er zijn mensen die zich gewoonweg NIET in het verkeer kunnen gedragen. Als we dan het voorbeeld vanuit het strafrecht volgen, kunnen we stellen dat er mensen zijn die geen rijbewijs mogen hebben, door hun zwaar antisociaal gedrag. Tevens worden zulke zaken (spijtig genoeg maar moeilijk haalbaar) niet getest bij een theorie of praktijkexamen.
Toch moet ik kritisch blijven. Ik vraag me af wat er gezien wordt als ‘asociaal gedrag’. Zoals hierboven omschreven weet u al dat dit een ruim begrip is en gebonden aan morele (maatschappelijke) regels. Zijn er interne regels over wat dit juist is? Wanneer wordt iemand als asociaal gezien en wanneer kan deze bestuurder aan de kant worden gezet? Volgt het parket dit mee op en worden deze mensen ‘sneller’ (lach) bij de politierechter op het matje geroepen?
In de criminologie bestaan er zaken zoals BIN[5]. Hier gaan de lokale overheid, politie en de inwoners uit een bepaalde buurt een samenwerkingsverband aan. Het doel is om een buurt een veiligere leefomgeving te creëren en daarbij wordt de burger aangemoedigd om verschillende vormen van criminaliteit of overlast te melden zoals diefstal, sluikstorten, vandalisme, enzovoort. Hier wordt niet gesproken over antisociaal verkeersgedrag. Dit zou een mooie aanzet zijn tot het betrekken van (een deel van) de maatschappij inzake het verkeer en kan ook aan dit bovenstaand initiatief gekoppeld worden.
De kern van het verhaal… Een andere gedachtegang van de maatschappij zal ook de mentaliteit in het verkeer in het algemeen veranderen. Het is belangrijk om het verkeer als een maatschappelijk engagement te zien, waarbij we zorg moeten dragen voor elkaar.
Er zullen steeds voor- en tegenstanders zijn. Bij elke stap of maatregelen die genomen wordt. Alleen moeten we de voordelen afwegen tegenover de nadelen. Voor mij persoonlijk is dit een zeer gemakkelijke zaak en primeert hiermee de voordelen. Omdat er ook geen andere maatregelen voor handen zijn in het verkeer. Het verkeer vraagt een vernieuwde en andere aanpak, als we onze doelstellingen willen bereiken.
Axiana Gabriel is criminologe en bachelor in de orthopedagogie, gespecialiseerd in de toegepaste jeugdcrimininologie en werkt voor Rijschool Donkmeer en My Generation Drive.
[1] Persbericht: ‘Zele en Berlare takelen uit verkeer genomen voertuigen’, 19/11/19, via https://www.zele.be/file/download/15272/4F267DD84F4065FA9B1BB9F2EECD2ACF. Geraadpleegd op 19/11/2019
[2] Gedachtegoed van Wikström, met zijn SAT-theorie.
[3] Art. 29, Wegverkeerswet.
[4] Statbel: ’Iets minder doden op onze weg in 2018’, via https://statbel.fgov.be/nl/themas/mobiliteit/verkeer/verkeersongevallen#news,. Geraadpleegd op 20/11/2019.
[5] Afkorting van BuurtInformatieNetwerk.